‌‌دکتر مصطفی نوروزی ‌و ‌دکتر رزا  زاوشی ـ متخصصین تغذیه و رژیم درمانی www.drzavoshy-noroozi.com

[email protected]

مقدمه: روزانه هزاران ملکول DNAدر بدن انسان دچار آسیب (DNA damage) شده و مجدداً به وسیله آنزیم‌هایی به نام پلی مراز در بدن تعمیر می‌شوند، سلامت ما تا زمانی حفظ می‌شود که این دو کفه ترازو یعنی آسیب به DNA  و تعمیر ملکول DNAبا هم مساوی باشند. اگر این کفه به طرف آسیب بیشتر شود؛ موتاسیون و جهش و خطر ایجاد سرطان به وجود می‌آید. سرطان به رشد از کنترل خارج شده سلول‌های بدن گفته می‌شود و بعد از بیماری‌های قلبی دومین علت مرگ و میر ناشی از بیماری‌ها در سطح کشور است. بخصوص سرطان‌های ریه، پستان و معده در سطح کشور شایع است در مورد علل و راه‌های پیشگیری از سرطان‌ها باید اذعان کرد که سرطان‌ها تا حدود زیادی قابل پیشگیری هستند و تغذیه سالم یکی از راه‌های پیشگیری از سرطان است.

تاثیر تغذیه درآسیب به ملکول DNA‌: ‌مطالعات نشان می‌دهد که آسیب به ملکول DNAباعث افزایش احتمال بروز بیماری‌هایی چون سرطان می‌شود. آسیب  DNAدر اثر عوامل مختلفی مانند: اشعه‌ها و رژیم غذایی و ممکن است که ایجاد می‌شود.

‌تحقیقات بسیاری در مورد تاثیر عوامل مختلف تغذیه‌ای و سبک زندگی بر روی ایجاد سرطان در سراسر جهان انجام شده ‌که جمعیت‌ها و گروه‌های سنی گوناگونی  را شامل می‌شود. نتایج حاصل از این مطالعات هر چند در برخی موارد ما را در درک عوامل خطر یاری نمی‌کند؛ ولی توجه به آنها و رعایت توصیه‌های داده شده  ما را در داشتن زندگی بهتر و سالم‌تر یاری خواهد کرد.

یافته‌ها:با افزایش سن از غلظت ضد‌اکسیدان‌های خون کاسته می‌شود و هر چه اندازه دور کمر کمتر باشد سطح ویتامین E  که یک آنتی‌اکسیدان است بالاتر می‌رود. درآمد بالا و سطح سواد بالا با سطح آنتی‌اکسیدانی بالا‌تر همراه است. تفاوت قابل ملاحظه‌ای در غلظت ‌آنتی‌اکسیدانی و استرس اکسیداتی و بین نژاد‌های مختلف وجود دارد به نحوی که هر چه فعالیت فیزیکی افزایش پیدا کند؛ غلطت آنتی‌اکسیدانی هم بالا می‌رود. مطالعات دیگری نشان داد که رژیم غذایی حاوی گوشت قرمز بالا، یک خطر بالقوه سرطان کولورکتال در انسان است. چند ریزمغذی بر ثبات ژنوم انسان موثر هستند (ژنوم انسان همه‌ی ماده‌ی ژنتیکی یک فرد است که در اصل محتوای ژنتیکی یاخته آن فرد که شامل DNAهسته، و میتوکندری است می‌باشد). میزان مصرف و غلظت پلاسمایی اسید فولیک، ویتامینB12، ریبوفلاوین، بیوتین، پانتوتنات، بتاکاروتن، ویتامینE، رتینول وکلسیم ضروری است. دریافت بالای ویتامینE، رتینول، فولات، اسید نیکوتنیک و کلسیم در مقایسه با مصرف کمتر آنها با کاهش قابل توجهی در شانس مبتلا شدن به انواع ‌سرطان، همراه است. هم کمبود وهم افراط در مصرف بتاکاروتن می‌تواند مضر باشد. حد مطلوب بتاکاروتن برای ثبات ژنوم 6 ـ 4 هزار میکرو‌گرم در روز است و مصرف بالاتر یا پایین‌تر از این مقدار با افزایش تمایل به بیماری مرتبط می‌باشد. مصرف بالاتر از 256 میکروگرم فولات در روز باعث اختلال در رشد سلول‌های سرطانی می‌گردد.

‌با توجه به یافته‌ها سبک زندگی نامناسب و تغذیه نادرست  به طور واضحی شانس ابتلا به سرطان‌ها را افزایش می‌دهند. نشان داده شده است که کمبود چندین ریز‌مغذی همچون آهن، منیزیم، روی،B6 ، B9، ویتامین Cو بیوتین در سلول‌های جانداران باعث ایجاد سرطان شده است. کمبود متوسط آهن، روی، فولات، کولین و B12و کمبود شدید سلنیم، مس، کلسیم، نیاسین و کولین در جوندگان و بر روی کشت سلول انسانی با افزایش چشمگیر سرطان مرتبط است. مصرف بالای کلسیم باعث کاهش آسیب ژنومی ناشی از کمبود ‌فولات (اسید فولیک) می‌شود و دریافت ترکیب بالای فولات و کلسیم نسبت به مقدار کم مصرف آنها منجر به کاهش 60 درصدی در آسیب ژنو‌می می‌گردد و آسیب ژنوم با مصرف نسبت بالای فولات 69 درصد کاهش می‌یابد. کاهش دریافت ویتامین B6با افزایش خطر سرطان کولون و کاهش مصرف منیزیم هم باعث افزایش ریسک سرطان کولون می‌شود. آهن در غلظت‌های بالا باعث آسیب ملکول DNAمی‌شود. ویتامین‌های Cو Eدر دوزهای کم (به ترتیب: 2/5 و10 ـ‌ 2/5 میکرومول در لیتر) باعث کاهش آسیب به ملکول DNAناشی از آهن می‌شود.

برخی عوامل سرطان‌زای مرتبط با تغذیه:

ـ1ـ مصرف الکل: عامل ایجاد سرطان دهان، حلق، مری، حنجره، کولون، مقعد و کبد است.

ـ2ـ آفلاتوکسین و اوکراتوکسین سم موجود در آجیل‌های کپک‌زده و عامل سرطان کبد و نارسایی کلیوی است.

ـ3ـ دریافت زیاد نمک، ترشی، ادویه عامل سرطان معده است.

ـ4ـ چاقی عمومی و شکمی عامل سرطان دیواره رحم است.

ـ5ـ مصرف زیاد چربی حیوانی و گوشت قرمز عامل سرطان پستان، پروستات، کولون و مقعد است.

ـ6ـ همچنین استفاده از ظروف یک بار مصرف برای موادغذایی داغ، کودهای شیمیایی نیتراته به مقدار زیاد، پختن کباب بر روی زغال به علت وجود هیدروکربورهای حلقوی فرار و وجود پراکسید در روغن‌های مایع در حرارت بالا، ممکن است سرطان‌زا باشند.

هشدار برای نظارت و کنترل مواد شیمیایی نگهدارنده‌های مواد غذایی:

ـ1ـ نیترات و نیتریت سدیم ‌که برای پیشگیری از رشد باکتری کشنده کلستریدیوم بوتولینوم در سوسیس، کالباس، ژامبون، توتون، ماهی دودی مورد استفاده قرار می‌گیرد (در معده ایجاد نیتروزآمین که ماده‌ای است سرطان‌زا و حداکثر مقدار مجاز مورد استفاده آن 120 میلی گرم بر کیلوگرم (PPM) است، می‌باشد. نیتریت و نیترات سوسیس و کالباس، عامل سرطان مثانه و کبد است.

ـ2ـ ساخارین که از شیرین‌کننده‌های مصنوعی است، در حیوانات آزمایشگاهی عامل سرطان مثانه است.

ـ3ـ بنزوات سدیم و اسید بنزوئیک اولین ماده نگهدارنده مورد تایید FDAمی‌باشد. به عنوان ضد کپک در سس مایونز، سس سالاد و نوشابه‌های گازدار مورد استفاده قرار می‌گیرد که اخیرا در حیوانات آزمایشگاهی سرطان‌زا بوده است.

ـ4ـ در تولیدات حیوانی (گوشت، شیر و تخم مرغ) نباید یک هفته قبل از ذبح حیوان از هورمون BSTگاوی (Bovine Somatotropin) و غیره استفاده شده باشد و بهتر است خوراک مصرفی حیوانات کاملاً از نوع ارگانیک باشد.

ـ5ـ فرم آلدئید نوعی ماده ضد قارچ و کپک است که در فرآورده‌های دودی  در ماهی دودی شور ماهی، برنج و کنسرو ماهی و سوسیس استفاده می‌شود و احتمال خطر سرطان معده وجود دارد‌. عدم مصرف ماهی دودی و نمک سود شده و پنیر رنده شده در نمک  که ممکن است  خطر سرطان معده  وجود داشته باشد.

ـ6ـ دود ناشی از حرارت دادن روغن حاوی آکرولئین است که سرطان‌زاست و در روغن داغ بالاتر از 170 درجه سانتی‌گراد حرارت داده شده ایجاد می‌شود.

ـ7ـ مصرف بیش از حد نمک سرطان زاست (بویژه سرطان معده) حداکثر 5 ـ 3 گرم در روز مورد نیاز است که در زمان پخت غذا به آن اضافه می‌شود‌. سدیم در غذاهای گیاهی مصرفی روزانه وجود دارد و کفایت می‌کند؛ بهتر است سر سفره نمکدان نگذاریم.